بازاریابی محصولات کشاورزی

 

بررسی راهکارهای ترویجی در نظام بازاریابی محصولات کشاورزی در کشور ایران

 

 

:

بازاریابی در اقتصاد امروز دنیا از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردار است و تحقیقات و بررسی های مختلفی در حوزه بازار یابی به ویژه بازاریابی محصولات کشاورزی انجام می گیرد.

شکی نیست که نظام بازاریابی محصولات کشاورزی در کشورمان از وضعیت بغرنجی برخوردار است و عوامل نهان و آشکار زیادی در پیچیده کردن این سیستم دخالت می کنند.در این تحقیق سعی شده است ابتدا به  بیان اهمیت  بازاریابی و نقش اطلاعات و شیوه های جمع آوری آن پرداخته و با مرور مشکلات بازاریابی ،راهکارهایی را که ترویج برای آن ارائه داده است مورد بحث وبررسی قرار دهیم.

کلمات کلیدی:ترویج- بازاریابی-بازاریابی محصولات کشاورزی-ترویج بازاریابی

 

Marketing in today’s economy and world position is very important and many research and studies in the field of marketing, particularly marketing of agricultural products is done. There is no doubt that our system of marketing agricultural products in the existing complexity of the situation and has revealed many hidden factors in this complex system are involved. In this study, we are beginning to express the importance and role of marketing and information gathering methods addressed Browse and marketing problems, the solutions that it has provided to promote discussion, we put Vbrrsy.

Keywords: Promotion – marketing – marketing of agricultural products – marketingpromotion
 

یکی از هدفهای عمده ترویج در بخش کشاورزی، افزایش تولید و درآمد کشاورزی و ترقی حال خانواده کشاورز بوده است. کنشگران توسعه بخش کشاورزی در راستای تحقق اهداف چالش مند ، نظیر کاهش فقر ، توانمند سازی کشاورزان ، معیشت پایدار ، امنیت غذایی ، اشتغالزایی و کارآفرینی ، حفظ منافع طبیعی رشد و حفظ بهره وری در سطح بهینه و… تلاش می کنند . بخش کشاورزی بویژه در کشورهای در حال توسعه می بایست به عنوان ماشین رشد برای توسعه پایدار روستایی عمل نماید . موفقیت برنامه های توسعه روستایی و کشاورزی عمدتاً در گرو توانمندی میلیون ها خانوار روستایی می باشد یعنی کسانی که    می بایست با بهره مندی از تسهیلات و حمایت های لازم ، چرخ اقتصادی کشاورزی و روستایی را به صورت پویا و بالنده به حرکت در آورند ، در این بین نظام های ترویج کشاورزی نقش کلیدی را در جریان توسعه و رسانش دانش ، اطلاعات و فناوری و نیز تسهیل پردازش و کاربرد مؤثر آنها از سوی کشاورزان و خانوارهای روستایی جهت تصمیم گیری و کنش رفتاری آگاهانه ، ایفا می نمایند .

تحولات فناورانه همراه با جهانی شدن بازارها و گسترش ارتباطات فرصتهای زیادی را برای بهبود کیفیت زندگی در سراسر جهان فراهم آورده است. ضرورت وجودی ترویج ناشی از طبیعت کار کشاورزی و لزوم رشد و تحول و توسعه مستمر آن است و لذا نهاد ترویج نیز برای برخورداری از توان کافی در مواجه با این تغییرات باید در نقاط دید و وظایف خود تجدید نظر نماید . بنا به گفته آنسف یکی از زمینه های تغییر پویایی بازار می باشد مطمئاً افزایش رقابت در بازارهای جهانی ، نیرویی برای تغییر و ادامه چالش ترویج در دهه های آینده خواهد بود . امروزه بازاریابی به عنوان آغاز و پایان هر تلاشی در تولید محصولات یا ارائه خدمات به جامعه مورد توجه می باشد .

ترویج کشاورزی :

– ترویج کشاورزی فرآیندی است مداخله گرانه، به منظور ایجاد تغییر از طریق ارتباطات ،مبتنی است بر فعالیتهای داوطلبانه ، هدفدار است ، و توسط یک سازمان و یک متولی ایجاد می شود . (لشکر آرا ، ۱۳۸۶)

– مهمترین نقش ترویج کشاورزی در فرآیند توسعه ، توسعه منابع انسانی و دیگری انتقال فن آوری است که توسعه منابع انسانی شامل تقویت مهارت های فنی ، رهبری ، مدیریتی و تشکیلاتی است. محور دوم انتقال فن آوری است که شامل فرآیند سیستماتیکی است که مروج زارعین را از یک ایده به یک فن آوری جدید معرفی می کند و ایجاد انگیزه و علاقه اورا تحریک می کند(لشکر آرا ، ۱۳۸۶)

تعاریف بازار یابی

• بازار یابی یعنی جستجوی برای یافتن مناسبترین بازار و بخش هایی که مزرعه (سازمان) می توانند در آنجا بصورت مفید تر و مؤثر تر حضور یافته و پاسخگوی نیازها و خواسته های مردم باشد (روستا و همکاران ۱۳۷۶) . از دیدگاه فروشندگان ، بازاریابی توانایی سیستم بازاریابی برای انتقال هر چیز تولید شده از تولید کننده به مصرف کننده است (با کمترین اختلال برای بالا ترین امکان بازگشت پول و دستمزد) . از دیدگاه مشتری به طور ساده بازاریابی توانایی انتقال کالا در آنچه او از نظر شکل ظاهری می پسندد وهمان  طرز کاری است که او می خواهد و در کمترین قیمت پرداخت شده برای اوست .(Paulin,2001)

 

بازاریابی محصولات کشاورزی

بازاریابی محصولات کشاورزی عموماً در بر گیرنده تحرکاتی است که از دیدگاه کشاورز در زمان تصمیم گیری برای تولید و فرآوری محصولات کشاورزی آغاز می شود. (مسلمی ، ۱۳۸۶)

• منظور از بازاریابی محصولات کشاورزی اقداماتی است که کشاورز انجام می دهد تا بهترین محصول از نظر کیفیت و تقاضای مصرف کننده را در زمان و مکان مناسب و به منظور کسب بیشترین درآمد ، عرضه نماید . که این مرحله از قبل از کاشت یعنی گزینش نوع کشت ، تعیین بذر ، تا زمان کشت ، زمان چیدن ، چگونگی نگهداری و عرضه محصول به بازار و فروش را شامل می شود .(Eskola,2008)

ترویج بازاریابی

فرآیندی که با ارشاد و راهنمایی کشاورزان آنها را در انتخاب بهترین کشت و زمان آن ، نوع بذر محصول ، به منظور کیفیت و بازار پسندی بهتر ، زمان برداشت ، موقعیت مکانی و زمانی فروش و اطلاع یابی از فرآیند های بازاریابی یاری دهد. یعنی هدف از ترویج بازاریابی ارائه مساعدتهای فنی و اطلاعاتی به تولید کنندگان ، فروشندگان و عرضه کنندگان نهاده ها ومحصولات به منظور بازاریابی بهتر      می باشد. (Narayanan , 1993)

ترویج بازاریابی مکمل سازمانهای تحقیقاتی در بخش کشاورزی است که می تواند به ایجاد تسهیلات و خدمات وابسته اعتباری ، نهاد های کشاورزی و سازماندهی کشاورزان بصورت تشکلها بپردازد و خوراک مورد نیاز بخش های تحقیقاتی را برای آنان فراهم آورده و از سوی دیگر با انتقال و آموزش موضوعات تحقیقاتی موجب رشد و پیشرفت مخاطبان خود را فراهم آورد . وابستگی این وظایف به نهاد ترویج در کشورهای در حال توسعه که اقتصاد روستا در حال حرکت از تولید معیشتی به تولید تجاری و از معامله پایاپای به سوی سیستم های پولی است بیشتر احساس می شود .

برخی مشکلات اساسی موجود در بازاریابی محصولات کشاورزی

• فاصله زیاد بین مصرف کننده با تولید کننده و لزوم وجود واسطه های زیاد با توجه به اینکه محصولات خاص در مناطق خاصی تولید می شود اما سایر مردم در نقاط مختلف از آن استفاده می کنند ، که این امر باعث بوجود آمدن فاصله طولانی بین مصرف کننده و تولید کننده می شود ، به منظور از بین بردن این فاصله واسطه های فراوانی در مسیر عرضه قرار می گیرند و بنابر حسب خدمتی که انجام می دهند هزینه ای را بر بازاریابی تحمیل می کنند که صرف این هزینه ها باعث گرانی محصولات می شود (مجاوریان ، ۱۳۷۶) .

دوری از بازار مصرف به خصوص به میان آمدن عواملی چون حمل ونقل ، تولید اندک و عدم توان مالی در ارائه محصول به بازار مناسب از دیگر مشکلات اساسی کشاورزان می باشد . چنانچه برخی از این مشکلات در تحقیقات چندی که برای در بازاریابی سیب انجام گرفته به چشم می خورد. (Hashami ,1988) از دیگر سوی وجود یک سیستم ساده بازاریابی کارایی آنرا بالاتر می برد یعنی اگر تولید کننده کالای خود را به طور مستقیم و یا با واسطه کمتر به مصرف کننده برساند بازار کارآ عمل می نماید (قربانی، ۱۳۷۸) .

• نظام تولید : یکی از عوامل مؤثر در کاهش یا عدم کارایی در نظام بازاریابی در کشورهای توسعه نیافته ، وجود نظام های تولید سنتی و کهن و ارائه کشاورزی بخور و نمیر می باشد .

اما وجود یک نظام پیشرفته بازاریابی بدون یک نظام متناسب تولید امکان پذیر نیست لذا ابتدا باید تغییرات اساسی و مطلوب در مفاهیم و ادراکات افراد دست اندر کار در نظام های سنتی تولید جهت تغییر این نظام ها بوجود آمده و آنگاه اقدام به استفاده از شبکه پیشرفته بازاریابی می شود ، در آن هنگام امکان استفاده از وسایل و امکانات ارتباط جمعی چون رادیو ، مطبوعات ، و نشریات مربوط به کنترل بازاریابی بوجود می آید . (صدر الاشرافی ، ۱۳۷۵)

• اعتبارات : اعتبارات بنا به اشتراک نظر بسیاری از متخصصان نقش مهمی را در ایجاد انگیزه تولید ایفا می نماید ، امروزه ، در بسیاری از کشورهای در حال توسعه جهت تقویت واحد های سنتی تولید کننده ، اعتبارات ارزان قیمت پرداخت می گرددکه علاوه بر ایجاد انگیزه موجبات بهبود تولید و افزایش درآمد می گردد . (قربانی، ۱۳۷۸)

وجود اعتبارات کافی ، علاوه بر کارائی در زمان کشت ، موجب بهبود عرضه محصول در بازار مناسب نیز می شود که بدنبال آن سود بیشتر تولید کننده بوجود می آید .

اما آنچه در این قسمت حائز اهمیت می باشد ارائه خدمات آموزشی و مشاوره ای در چگونگی مصرف صحیح این اعتبارات می باشد تا تولید کننده آنرا بدرستی و در مناطق مهم مورد نیاز واقعی خود خرج و هزینه نماید .

• عدم دسترسی به اطلاعات : اطلاعات نقش مهمی را در تصمیم گیری ایفا می کند . و هر چه اطلاعات صحیح تر و رساتر و در زمان مناسب تر ارائه شود ، تصمیم گیری ها نیز به موقع و صحیح اتخاذ می گردد . در بعد اطلاع رسانی آگاهی از مراکز عمده تولید ، نوع تولید و نیاز های مصرف کنندگان بسیار حائز اهمیت می باشد . بعلاوه اطلاعات مواردی چون حمل کالا ، قیمت کالا ، زمان عرضه محصول به بازار را نیز تحت تأثیر خود قرار می دهد (سنبله ، ۱۳۷۹)

مشکلات در باب بازاریابی که در کشور ما وجود دارد به شرح ذیل می باشد :

• اطلاع رسانی ناقص و نامناسب در بازارهای اصلی
• فقدان رقلبت کامل در تمام مراحل داد و ستد
• نوسانات فصلی و بعضا شدید قیمت محصولات کشاورزی و نا پایداری آن.
• عدم شفافیت قیمت.
• کمبود و نارسایی اعتبارات مالی مورد نیاز تولید کنندگان در زمانهای مختلف .
• مشکلات حمل و نقل و نگهداری محصولات کشاورزی.(صالحین روستا، ۱۳۸۶)

نقش اطلاعات و اطلاع رسانی در بازاریابی :

فقدان اطلاعات و عدم شفافیت بازار پدیده نامطلوب دیگری است که در بخش کشاورزی وجود دارد .اصولا از ویژگی های بازار کارا تولید،توزیع و مصرف اطلاعات مورد نیاز با سرعت ،سهولت و ارزان برای همگان است .اما تولید کننده بخش کشاورزی در خلا اطلاعات تصمیم به تولید ،خرید و فروش میگیرد. که همین امر باعث زیانها و بی عدالتی فراوانی شده است.(صالحین روستا،۱۳۸۶)

در ابتدای هزاره سوم نه تنها حرفه کشاورزی بلکه تمام عرصه های زندگی روستایی در حال تغییر است . مردم روستایی نیازمند دسترسی به جریان های اطلاعاتی پویا هستند و در عین حال ، انتظار گسترده ای از اطلاعات دارند . بسیاری از کشاورزان می خواهند یا مجبور خواهند بود که به رویه اشتغال مرسوم خود در بخش زراعی خاتمه داده و در پی دسترسی به اطلاعات ، آموزش و مهارت لازم برای مهیا شدن در جهت کسب فرصتهای شغلی جدید باشند . مردم روستایی نیازمند دستیابی به اطلاعات ، توصیه و مشاوره پیرامون مدیریت منابع طبیعی و زیست محیطی مولد یا غیر مولد ، تقویت سازمان های محلی به منزله بستری برای خرد ورزی و رفتار جمعی توانمند ساز ، توسعه روابط بازاری جدید و برآورده شدن نیاز های متنوع دیگر می باشند . دارا بودن اطلاعات به صورت صحیح و به هنگام از ضرورتهای اتخاذ هر تصمیم می باشد کلیه مدیران در هر قسمت و هر شغلی جهت انجام وظایف خود چون تجزیه و تحلیل برنامه ریزی ، اجرا و کنترل و ارزشیابی به اطلاعات نیازمند هستند . این ضرورت در رابطه با بازاریابی و فرآیند دینامیک و پویای آن کاملاً ضروری می باشد . کاتلر اهمیت اطلاعات در بازاریابی را این گونه توصیف می کند . بازاریابی یعنی آینده سازی و آینده سازی همان مدیریت اطلاعات است . یکی از مواردی که اکثر بازاریان و یا افرادی که از بازاریابی در امور خود استفاده می کنند با آن روبرو هستند کمبود اطلاعات مورد نیاز جهت تصمیم گیری و یا ازدیاد اطلاعات غلط می باشد . و در جهت رسیدن به اطلاعات مورد نیاز وجود واحد ها و سیستم های خاص اطلاعاتی لازم می باشد در سیستم اطلاعات بازاریابی  Marketing Information System مواردی چون تجهیزات و روشهای جمع آوری ، طبقه بندی ، تجزیه وتحلیل ، ارزیابی و انتقال به موقع اطلاعات بین اطلاعات مورد نیاز مدیران و سایر اطلاعاتی که فراهم نمودن آنها امکان پذیر است تعادل برقرار کند (کاتلر و آرمسترانگ ، ۱۹۹۱)

منابع تهیه اطلاعات :

اطلاعات مورد نیاز تولید کنندگان از طریق منابع خاصی تأمین می شدند که بر اساس تحقیقات روستا و همکاران (۱۳۷۵) منابع دریافت اطلاعات به دو بخش کلی منابع داخلی و خارجی تقسیم می شوند .

 منابع داخلی : این منابع که دارای کاربرد زیاد برای افراد دست اندر کار بازاریابی می باشند شامل گزارشات ، پرونده ها ، افراد دست اندر کار تولید در واحد تولیدی و… می باشد . حسن این نوع اطلاعات ، ارزانی و سرعت انتقالشان می باشد اما این اطلاعات بعضاً ناقص بوده و یا به شکل مطلوب قابل استفاده نیستند .

منابع خارجی : این منابع دارای اهمیت اساسی در امر بازاریابی می باشند و از طریق فروشندگان اولیه ، واسطه ها ، عمده فروشان ، منابع دولتی مراکز اطلاعات خصوصی و… بدست می آیند . اما ممکن است چنین منابعی نیز اطلاعات دقیق و صحیح را منتقل نکنند بنابر این پیشنهاد می شود جهت دستیابی به اطلاعات صحیح و دقیق به مراکز تولید اولاً اقدام به تأسیس واحدهای خاص اطلاعاتی نمایند و ثانیاً مراکزی خاص جهت دستیابی به این اطلاعات که لازم است فرآیند تحقیقات بازاریابی را نیز انجام دهند تشکیل شود .

روشهای کسب اطلاعات بازاریابی توسط کشاورزان :

کشاورزان جهت کسب اطلاعات مورد نیاز خود از منابع و امکانات خاص می توانند بهره گیری نمایند .

۱-تماس با سازمانها و مأمورین مطلع دولتی چون سازمان ترویج و مراکز تهیه آمار و اطلاعات اقتصادی

۲-دستیابی به شبکه های پیشرفته کامپیوتری از طریق مراکز دولتی

۳-استفاده از وسایل ارتباط جمعی برای آگاهی از وضعیت بازاریابی محصولات

۴-استفاده از خریداران محصولات چون عمده فروشان ، واسطه ها و صادر کنندگان و فروشندگان مواد اولیه

۵-مذاکره و کسب اطلاع از مقامات محلی و مطلع و نیز از طریق میادین شهری (مسعودی ، ۱۳۶۳)

فعالیت ها و وظایف بازاریابی محصولات کشاورزی

۱-جمع آوری محصولات

۲-حمل ونقل

۲-درجه بندی و استاندارد نمودن محصولات

۳-بسته بندی و تبدیل محصولات

۴-انبار داری

۵-تبلیغات

۶-اعتبار.

۷-قیمت گذاری

شبکه های بازاریابی :

در انتقال یک کالا در نقطه تولید تا رسیدن به مصرف کننده افراد خاصی دست دارند که بر اساس خدمات انجام شده آنها درصدی هزینه به بازاریابی افزوده می گردد .

عواملی که در یک شبکه بازاریابی دخالت دارند شامل :

۱-خرده فروشان

۲-عمده فروشان

۳-سلف خران

۴-میدان داران

۵-سایر موارد : علاوه بر موارد فوق برخی مواقع افرادی مزارع یا باغات را به هنگام برداشت محصول از کشاورز اجاره می کنند .

هدف از بازاریابی محصولات کشاورزی :

با توجه به ویژگی های خاص تولیدات کشاورزی و دامی ، بررسی هر یک از این ویژگی ها جهت پی بردن به بهترین روش اقتصادی تولید ، عرضه ، توزیع و فروش ، انجام مطالعات بازاریابی الزامی می باشد . انجام این مطالعات امکان تولید محصولات ضروری و به میزان کافی ، ایجاد کیفیت مناسب و امکان کاهش هزینه بازاریابی برای کشاورز و بالنتیجه مصرف کننده را بوجود می آید .

سهم ترویج در بازاریابی بر اساس ویژگی های آن :

به کمک آموزش شیوه های جدید و صحیح و ترویج آنها می توان به افزایش بهره وری اقتصادی کشاورز امیدوار شد . ترویج کشاورزی می تواند با ابزار و امکانات خو موجبات کارآئی کشاورز در بازار را فراهم آورد . هدف بنیادی ترویج کشاورزی ایجاد رشد در مردم می باشد که رسیدن به رشد و بلوغ یعنی رسیدن به حداکثر بهره دهی . ترویج می تواند با فعالیتهای خود باعث افزایش کارآئی تخصصی و کارآئی کشاورز در بازار شود .

(Jamison& Liwernce, 1982  )

نحوه ارتباط ترویج با مخاطبان در فرآیند بازاریابی :

ترویج به منظور ارائه برنامه های خود از دو طریق سنتی و شناخته شده یعنی ارتباط مستقیم با مخاطبان و یا غیر مستقیم استفاده می کنند .

۱-Ramandraدر ۱۹۹۶ این ارتباط را به صورتهای ذیل تفکیک می کند :

۱-ارتباط مستقیم با کشاورزان از طریق انجام نمایش های طریقه و نتیجه ، ملاقات با کشاورز، با برنامه های آموزشی کشاورزان ، روز مزرعه ، تماس با کشاورز ، نمایشگاه ، خدمات مشاوره ای مزرعه و موارد دیگر .

۲-ارتباط غیر مستقیم از طریق موارد مطبوعاتی (چاپی) ، رادیو ، تلویزیون ، اسلاید ، فیلمهای آموزشی ، نوشته جات ، پوستر ، چارت و استفاده از رهبران محلی و غیره .

نقش ترویج و آموزش کشاورزی در رابطه با بازار و قیمتها و به طور کلی در بازاریابی بسیار کم مورد توجه قرار گرفته است و دارای اولویت بوده است به خصوص زمانی که تولیدات دارای جنبه خود مصرفی و معیشتی دارد . زیرا تولیدات در این حالت صرفاً در بازار محلی نزدیک به فروش می رسد (Narayanan, 1993 ) . اما ترویج بازاریابی می تواند مکمل کشاورزی در بخش تولید و نیز کمک دهنده به بخش تحقیقات بازاریابی باشد .

بنابراین نقش ترویج در بازاریابی را در موارد زیر می توان یافت.

تغییر در بینش و نیازها :

اصول آموزش و مشاوره در بازاریابی به صورت یک خدمت دائمی فقط در برخی از کشورهای اروپایی و به صورت کاملتر در کشور امریکا مشاهده می شود و توسط آژانس های خاص توجهاتی به برخی مشکلات پس از برداشت چون انبارداری ، فرآوری ، و عمل آوری حمل و نقل محصولات غذایی و برخی محصولات خاص تولیدی ، شده است .

علاوه بر آن اطلاعاتی از وضعیت موجود در بازار و یا وضعیت قیمت در اختیار تولیدکنندگان قرار داده می شود . (Narayanan, 1993 )

نتیجه گیری  و پیشنهادات :

ترویج بازاریابی باید زنجیره ای بین بازار ، اطلاعات قیمت ، بخش تحقیقات و ایستگاههای تحقیقاتی و بخش های آموزشی در بازاریابی شد و ابتدا برای دستیابی به اهداف فوق تغییرات مناسب را در دید و بینش تولید کنندگان و عملیات بازاریابی آنها در سطح مزرعه انجام دهد . مشاوره در سطح محلی ممکن است بر اساس توسعه همان شیوه رایج باشد . لذا ترویج نمی تواند در ابتدا بر اساس ایجاد تغییرات بنیادین در شیوه بازاریابی اقدام نماید .

لذا جهت استفاده بهتر از این فناوری پیشنهادات ذیل ارائه میگردد.

بنابراین ترویج ابتدا با شناسایی نیازها و ارائه آموزشهای لازم باید به صورت سطحی جریان بازاریابی موجود محصولات را به سوی یک جریان صحیح هدایت نماید ارائه چین خدماتی لزوم وجود متخصصان ترویج بازاریابی را به عنوان یک امر مهم در توسعه کشاورزی طلب می نماید .

لذا پیشنهادات ذیل ارائه میگردد.

* ایجاد تنوع:در این راستا دو نوع تنوع مختلف قابل حصول است: تنوع در نظامهای تولیدی وتنوع در فعالیتهای اقتصادی. نوع اول از طریق سازگارکردن الگوهای کشت محصولات، فعالیت های دامداری، نظامهای پرورش آبزیان، روشهای ماهیگیری و شیوه های جنگلداری با استعدادها و محدودیت های منابع طبیعی حاصل می شود. نوع دوم در نتیجه تلفیق تولید زراعی، جنگلداری وشیلات با فرآوری محصولات تولید شده و تلفیق مشاغل در مزرعه با مشاغل بیرون مزرعه به دست می آید.

* افزایش برگشت پذیری و به حداقل رساندن مخاطرات: بیشتر روشهایی که برای تولید، فرآوری، خرید وفروش و مصرف محصولات زراعی، دامی و ماهی استفاده می شوند موجب اتلاف منابع و نهاده ها می گردند و خسارات قابل توجهی را قبل و بعد از برداشت دارند. این امر نه تنها موجب کاهش ستانده ها و درآمد می شود بلکه به زوال محیط زیست یعنی نابودی نباتات، فرسایش خاک، آلودگی آبهای زیر زمینی وآلودگی غذا منجر می گردد. اما در خود مزرعه، ضایعات را می توان به عنوان نهاده بازیافت کرد ویا اینکه آنهارا به عنوان محصولات جنبی (از قبیل سوختهای به دست آمده از موجودات زنده) مورد استفاده قرار داد. افزایش اتکا به فرآیندهای زیست شناختی که طبیعت ارائه میدهد،می تواند از هزینه نهاده ها بکاهد

*  ارائه اطلاعات‌ اقتصادی‌ توسط مراکز اطلاع رسانی در روستاها که‌ مربوط به‌ امور بازرگانی‌ و تجاری‌ چون‌ قیمت‌ها، نوسان‌ها وروندهای‌ آن‌ها و صادرات‌ و واردات‌ است‌ که‌ برای‌ کاربران‌ زراعی‌، موسسه‌های‌ تجاری‌،واسطه‌ها و مصرف ‌کنندگان‌ محصولات‌ کشاورزی‌ ارزشمند است.

امیر حسین پیرمرادی،میثم سلوکی،مهرنوش رافعی،مجتبی قندالی