فاز اول: تعیین استراتژی کلان شرکتهای تولیدی
مرحله ۱- تعیین چشمانداز، مأموریت و اهداف بنیادی شرکت
اولین مرحله از فرآیند تدوین استراتژی، تعیین چشمانداز و مأموریت کسب و کار است. چشمانداز یا Vision یک تصویر مطلوب از آینده سازمان را ترسیم میکند که استراتژی برای تحقق آن تدوین میگردد و وضعیتی است که مدیریت سعی میکند سازمان را بطرف آن راهبری نماید. چشمانداز، موجب هماهنگی در درون سازمان و سازگاری بین تصمیمات و فعالیتهای سازمان میشود و اعتقاد افراد سازمان به آن موجب بروز انرژی زیادی در سازمان میگردد.
چشمانداز، دربردارنده اجزا و بخشهای مختلفی است که در این مرحله همه این اجزا تدوین میگردد. این اجزا عبارتند از:
۱- تصویر کمی: مقادیر کمی و عددی برای شاخصهای مهم در یک مقطع زمانی آتی.
۲- مأموریت (Mission) شامل:
- محدوده عمل سازمان (Business Scope)
- قابلیت رقابتی ویژه (Core Competencies)
۳- ایدئولوژی سازمان شامل:
- هدف بنیادی: علت وجودی سازمان و نقش آن در جامعه را بیان میکند.
- ارزشهای بنیادی: ارزشهای عمیق و اساسی سازمان را بیان میکند.
- آینده در چشمانداز: یک هدف بلندپروازانه ۱۰ تا ۳۰ ساله به همراه توصیف زنده آن
نکته مهمی که در اینجا میبایست به آن اشاره شود این است که چشمانداز و مأموریت تدوینشده در این مرحله، قطعی و نهایی نیست و پس از انجام مراحل ۳، ۴ و ۵، یکبار دیگر مورد بازنگری قرار گرفته و تصحیح و تکمیل میگردد.
مرحله ۲- تجزیه و تحلیل وضعیت داخلی شرکت و تعیین نقاط ضعف و قوت
در این مرحله که یکی از مراحل بسیار مهم و کلیدی فرآیند تدوین استراتژی است، وضعیت داخلی شرکت بررسی شده و نقاط ضعف و قوت تعیین میگردند.
در این مرحله از چهارچوب کارت امتیازی متوازن (The Balanced Scorecard) برای تعیین نقاط ضعف و قوت بهرهگیری میشود. چهارچوب کارت امتیازی متوازن، روش جدیدی است که در سالهای اخیر به عنوان سیستمی برای اندازهگیری وضعیت سازمان و نیز برنامهریزی و مدیریت سازمان تدوین شده است.
کارت امتیازی متوازن، اهداف و عملکرد سازمان را از چهار جنبه به تصویر میکشد: وجه مالی، وجه مشتریان، وجه فرآیندهای درونی کسب و کار و وجه یادگیری و رشد. در این روش، تأکید بر این است که ابعاد مالی و غیرمالی در یک سیستم اطلاعاتی و در تمام سطوح سازمان جریان دارد و ملاکهای سنجش، نشاندهنده توازن بین شاخصهای بیرونی (برای مشتریان و سهامداران) و شاخصهای درونی (برای فرآیندهای کلیدی، نوآوری، یادگیری و رشد) است.
استفاده از این ابزار جدید، بسیار کارآمد بوده و کارایی این مرحله از فرآیند تدوین استراتژی را به نحو قابل ملاحظهای افزایش میدهد.
مرحله ۳- تجریه و تحلیل عوامل محیطی و تعیین فرصتها و تهدیدها
در این مرحله، عوامل محیطی مرتبط با شرکت تجزیه و تحلیل شده و فرصتها و تهدیدهای مربوطه شناسایی و تعیین میگردند و اهمیت و اولویت آنان مشخص میگردد.
عوامل محیطی، عواملی هستند که کاملاً یا حدوداً خارج از کنترل سازماناند ولی با ایجاد فرصت و تهدید برای سازمان، در عملکرد آن مؤثر میباشند. تجزیه و تحلیل سیستماتیک عوامل محیطی، این امکان را فراهم میآورد که فرصتها و تهدیدها پیشبینی شود و برای استفاده از فرصتها و محافظت سازمان از تهدیدها، استراتژی لازم تنظیم گردد.
در این مرحله از مدل PESTEL بهرهگیری میشود و با استفاده از آن عوامل ۶ گانه محیطی بررسی می گردد:
۱- عوامل سیاسی (Political)
۲- عوامل اقتصادی (Economical)
۳- عوامل اجتماعی (Social)
۴- عوامل تکنولوژی (Technological)
۵- عوامل زیستمحیطی (Environmental)
۶- عوامل قانونی (Legal)
مرحله ۴- تعیین استراتژیهای کلان شرکت
در آخرین مرحله از فاز اول، بر مبنای چشمانداز و مأموریت تعیین شده در مرحله ۱، نقاط ضعف و قوت تعیین شده در مرحله ۲ و نیز فرصتها و تهدیدهای شناسایی شده در مرحله ۳، استراتژیهای کلان تعیین میگردند.
به منظور تعیین دقیق و کامل استراتژیهای کلان، از چندین روش موازی بهرهگیری میشود:
۱- مدل تحلیل جذابیت- توانمندی (مدل GE) بعنوان یک مدل کمی
۲- مدل ماتریس رشد (مبتنی بر تحلیلهای کلیدی)
۳- روش تحلیل Swot (نقاط ضعف و قوت- فرصتها و تهدیدها)
۴- روش QSPM (Quantitative Strategic Planning Matrix)
با بکارگیری مدلها و روشهای فوق، استراتژیهای کلان سازمان در ۲ قالب تدوین میگردد:
۱- استراتژی ژنریک پورتر (پیشرو بودن در هزینه، تمایز و تمرکز)
۲- ماتریس استراتژی اصلی (استراتژیهای یکپارچگی شامل یکپارچگی عمودی به پائین، عمودی به بالا و افقی- استراتژیهای تمرکز شامل رسوخ در بازار، توسعه بازار و توسعه محصول- استراتژیهای تنوع شامل تنوع همگون، تنوع افقی و تنوع ناهمگون- استراتژیهای تدافعی شامل مشارکت، کاهش، واگذاری و انحلال)
فاز دوم: تعیین استراتژی بازاریابی شرکت
در این فاز، براساس استراتژیهای کلان تعیین شده در فاز اول، به بررسی و تعیین استراتژی بازاریابی شرکت پرداخته میشود. این فاز شامل ۳ مرحله است که ذیلاً به شرح این مراحل پرداخته شده است.
مرحله ۱- تجزیه و تحلیل وضعیت داخلی شرکت با محوریت بخش بازاریابی و فروش
در این مرحله، یکبار دیگر به بررسی و تجزیه و تحلیل وضعیت داخلی شرکت پرداخته میشود، اما این بار تمرکز و محوریت اصلی بر روی بخش بازاریابی و فروش شرکت و فرآیندها، اهداف و برنامههای مربوط به این بخش میباشد.
در این مرحله، آمیخته بازاریابی شرکت شامل موارد ذیل، در گذشته و حال بررسی میگردد:
۱- نوع و ویژگیهای محصولات و خدمات شرکت
۲- شیوه قیمتگذاری و روند تغییرات قیمت محصولات و خدمات
۳- روشهای تبلیغی و ترویجی
۴- سیستم توزیع و بهرهگیری از نمایندگیها
عمدهترین روشها و منابع گردآوری اطلاعات در این مرحله عبارتند از:
– مستندات، گزارشات و مدارک موجود در شرکت
– کارکنان و مدیران فعلی و قبلی شرکت
– گزارشات و مدارک موجود در صنعت مربوطه
– سایر منابع از قبیل خبرگزاریها، مراجع اطلاعرسانی داخلی و خارجی، نشریات تخصصی، انجمنهای تخصصی و … .
مرحله ۲- تجزیه و تحلیل شرایط محیطی با محوریت بازاریابی و فروش
در این مرحله نیز، مجدداً شرایط محیطی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میگیرد، اما در این مرحله، تمرکز و محوریت اصلی بر روی موضوع بازاریابی و فروش قرار گرفته و به منظور ایجاد امکان تجزیه و تحلیل سیستماتیک و ساختاریافته، از مدل ۵ نیروی پورتر
(Porter’s 5 Force Model) بهرهگیری میشود.
مرحله ۳- تعیین استراتژی بازاریابی شرکت
در این مرحله، استراتژی بازاریابی شرکت، در ۵ مرحله ذیل تدوین میگردد:
- تعیین بازار هدف
۱- تعیین بازار هدف در افقهای زمانی ۳ ساله، ۵ ساله، ۱۰ ساله، شامل بازار داخل و بازارهای صادراتی
۲- بخشبندی بازار هدف براساس معیارهای مناسب
۳- تعیین و رتبهبندی مشتریان در بخشهای مختلف بازار هدف
۴- تدوین نیازها و انتظارات مشتریان و امکانات آنان
۵- تعیین روشهای ایجاد وفاداری مشتریان به خدمات شرکت.
در این مرحله، براساس اطلاعات بدست آمده، بازار بالقوه بخشبندی گردیده و بازار هدف شرکت در افقهای زمانی مختلف (۳ ساله، ۵ ساله و ۱۰ ساله) مشخص خواهد شد.
سپس مشتریان موجود در بخشهای مختلف بازار هدف تعیین و رتبهبندی شده و نیازها و انتظارات و امکانات آنان بطور دقیق تدوین میگردد.
- تدوین استراتژی محصول (خدمت)
در این مرحله، استراتژی محصول (یا خدمت) در زیربخشهای ذیل تدوین میگردد:
– استراتژی نام و نشان
– استراتژی تنوع یا تمرکز خدمات
– استراتژی توسعه خدمات جدید
- تدوین استراتژی قیمت
در این مرحله، استراتژی قیمت محصولات و خدمات شرکت در زیربخشهای ذیل تدوین میگردد:
– تعیین نقش و وزن قیمت در تصمیمگیری مشتریان
– بررسی انواع روشهای قیمتگذاری محصولات و خدمات و تعیین روش/ روشهای مناسب قیمتگذاری
– تعیین نحوه قیمتگذاری محصولات و خدمات جدید
– تهیه رویه قیمتگذاری محصولات و خدمات شرکتهای تولیدی
- تدوین استراتژی تبلیغ و ترویج
در این مرحله استراتژی تبلیغ و ترویج شرکتهای تولیدی در زیربخشهای ذیل تدوین میگردد:
– تعیین نقش و اهمیت تبلیغ و ترویج در تصمیمگیری مشتریان
– شناسایی ابزارهای تبلیغ و ترویج و انتخاب ترکیب مناسب ابزارهای ترویجی
– تعیین بودجه مناسب تبلیغ و ترویج و میزان بودجه هر یک از ابزارهای انتخاب شده
– بررسی ویژه روابط عمومی (Public Relation) بعنوان یکی از مهمترین ابزارهای تبلیغی و ترویجی
– تهیه رویه تبلیغ و ترویج در شرکت
- تدوین استراتژی توزیع
در این مرحله، استراتژی توزیع محصولات شرکت در زیربخشهای ذیل تدوین خواهد شد:
– شناسایی انواع کانالهای توزیع محصولات (نمایندگیها، شرکتهای بازاریابی و …)
– برنامهریزی مناسب استفاده از نمایندگیهای داخلی و خارجی
فاز سوم: طراحی و تدوین سیستم بازاریابی صادراتی
در این فاز و بر مبنای استراتژی کلان و استراتژی بازاریابی تعیین شده در فازهای اول و دوم، برنامه بازاریابی صادراتی شرکت تدوین شده و سیستم بازاریابی آن طراحی میگردد. این فاز شامل ۳ مرحله ذیل میباشد) جهت شرکت در نمایشگاه دبی )
مرحله ۱- تدوین برنامه بازاریابی
در این مرحله، برنامه بازاریابی شرکت، تدوین میگردد. این تدوین برنامه شامل اجزاء ذیل میباشد:
۱- اهداف بازاریابی
۲- برنامه عملیاتی بازاریابی شامل:
– برنامه توسعه محصول
– برنامه قیمتگذاری
– برنامه تبلیغ و ترویج
– برنامه توزیع
مرحله ۲- طراحی ساختار سازمانی بخش بازاریابی و فروش شرکت
در این مرحله ساختاری بخش بازاریابی و فروش شرکت طراحی خواهد شد. این طراحی مشتمل خواهد بود بر:
۱- تعیین جایگاه بخش بازاریابی و فروش در ساختار سازمانی شرکت
۲- طراحی چارت سازمانی بخش بازاریابی و فروش
۳- تعیین تعداد و خصوصیات کارکنان بخش بازاریابی و فروش
۴- بررسی و طراحی شبکه ارتباطی بخش بازاریابی و فروش با سایر بخشهای شرکت
مرحله ۳- طراحی سیستم کنترل و ارزیابی عملکرد بخش بازاریابی
در این مرحله، سیستم ارزیابی عملکرد بخش بازاریابی و فروش طراحی خواهد شد.
– تعیین معیارهای ارزیابی استراتژی محصول (خدمت)
– تعیین معیارهای ارزیابی استراتژی قیمت
– تعیین معیارهای ارزیابی استراتژی توزیع
– تعیین معیارهای ارزیابی استراتژی ترویج و تبلیغ
– تعیین معیارهای ارزیابی عملکرد مدیر و کارکنان بخش بازاریابی و فروش
– تعیین معیارهای ارزیابی عملکرد تأمینکنندگان خدمات بازاریابی شرکت (شرکتهای تبلیغاتی همکار، شرکتهای بازاریابی همکار، نمایندگیها و …)
– تهیه رویه ارزیابی عملکرد بخش بازاریابی